Transities en innovatieve mindset in onderwijshuisvesting

De uitdagingen waar het Nederlandse onderwijshuisvestingslandschap voor staat, zijn veelzijdig. Niet alleen klimaatdoelstellingen en materiaaltekorten maken vernieuwing noodzakelijk, ook maatschappelijke eisen op het gebied van inclusiviteit, gezondheid en circulaire economie vragen om een radicaal andere aanpak. 

Tijdens een recente lezing op de startbijeenkomst van de leerlabs van het Innovatieprogramma Onderwijshuisvesting zette spreker Yvette Watson met bezieling uiteen hoe deze noodzakelijke transities kunnen slagen. Niet door strakke controle en zekerheden, maar juist via experimenten, leren van mislukkingen, en vooral door een innovatieve mindset centraal te stellen in elk bouw- en innovatieprogramma.
 

Yvette Watson geldt in Nederland als boegbeeld van innovatie en duurzaamheid binnen de gebouwde omgeving. Als co-founder van het duurzame adviesbureau PHI Factory zet zij zich in voor het ontwikkelen van nieuwe oplossingen voor maatschappelijke en ecologische vraagstukken. Watson inspireert organisaties om patronen te doorbreken, samenwerkingen op te zoeken en met lef het onbekende te verkennen - altijd met het motto “be the change you want to see in the world”. 

De kunst van transities

Transitie stond centraal in de bijdrage van Yvette. Zij beschrijft het als een fundamentele, langdurige verandering van complexe systemen - dit kunnen ook pijnlijke processen zijn, maar noodzakelijk voor structurele vernieuwing. “Transities zijn niet te plannen van A tot B, ze duren 25 tot 50 jaar en vragen om radicaal andere denkwijzen en vaardigheden binnen organisaties,” aldus Yvette.

Elke transitie bestaat volgens haar uit vijf fasen:

• Creëren van urgentie en het ontstaan van nieuwe initiatieven.
• Leren van deze initiatieven en toepassen in nieuwe contexten.
• Marktvorming en verbinding, waarin organisaties samen leren en normen vastleggen.
• Opschalen van beproefde innovaties.
• Vastleggen en institutionaliseren: het ontwikkelen van een ‘nieuw normaal’.

Een belangrijk inzicht is dat op de grens van het oude en het nieuwe systeem de meeste weerstand en ‘pijn’ te verwachten is. Yvette spoort organisaties aan deze chaos niet te vermijden, maar juist te omarmen als vruchtbare grond voor échte innovatie. 

“Leren, vertrouwen en experimenteren”  - Yvette Watson

Een innovatieve mindset

Volgens Yvette Watson begint een innovatieve mindset met lef en nieuwsgierigheid. Tijdens haar lezing ontstond hierover een interactief gesprek, waarbij mensen uit het publiek ook kernwoorden als ‘doen’, ‘experimenteren’ en ‘leren van andere sectoren’ noemden. Yvette benadrukt dat een innovatieve mindset draait om het zien van kansen waar anderen vooral risico’s zien, durven falen en het analyseren van mislukkingen, over je eigen schaduw heen stappen, vertrouwen op samenwerking en eerlijk delen van informatie, en bereid zijn om continu te verbeteren en kritisch te blijven. Deze basishouding is volgens haar essentieel om vastgeroeste routines binnen sectoren als bouw, ontwerp en onderwijs los te kunnen laten. 
 

Schoolvoorbeelden: Praktijk van vernieuwing

Om de transitie tastbaar te maken, nam Yvette haar publiek langs een serie inspirerende schoolprojecten: 

• De Verwondering (Almere): Gebaseerd op ‘biophilic design’, gericht op de koppeling met de natuur en verbetering van leerprestaties.
• Kindcentrum Spiegelplein Zoggel (Uden): Verwarmd met een innovatief ijskelder-principe, een voorbeeld van technologie buiten de gebaande paden.
• Basisschool Klein Amsterdam: Tijdelijk, volledig demontabel schoolgebouw van prefab houtelementen – flexibel in tijd en plaats.
• Goudse Waarden (Gouda): Leerlingen verzamelden duizenden oude spijkerbroeken, die als isolatiemateriaal worden ingezet.

Daarnaast noemde ze de Rotterdamse basisschool Epos: een rolmodel voor inclusieve, wijkgerichte huisvesting waar niet alleen les wordt gegeven, maar waar ook ruimte is voor wijkinitiatieven en eerstelijnszorg.
 

Koppeling naar het Innovatieprogramma Onderwijshuisvesting

Yvette gaf aan dat het Innovatieprogramma zou kunnen streven naar systeemverandering door ruimte te creëren voor experimenten, opschalen van bewezen successen en afscheid nemen van belemmerende regels en routines.

Ook tipte ze om teamrollen expliciet te maken: koplopers, medestanders, kantelaars, verbinders, bouwers en slopers. Door deze rollen te erkennen en strategisch in te zetten, ontstaat een gebalanceerd traject waarbinnen elk teamlid bijdraagt aan het slagen van innovatieve initiatieven. Als laatste sprak ze over alle relevante transities te adresseren: Denk aan onderwijstransitie, energietransitie, grondstoftransitie, sociale en circulaire transitie.
 

Uitdagingen én kans: Opdrachtgeverschap en marktwerking

Belangrijk is volgens Yvette dat opdrachtgevers niet alleen minimale prestaties eisen, maar juist ook de ruimte bieden voor creativiteit vanuit de markt. Inspiratie, open communicatie én het lef risico’s te nemen zijn hiervoor essentieel. Haar advies: benut marktconsultaties om innovatiekracht binnen projecten maximaal te benutten, en stel niet te veel beperkende randvoorwaarden op voor leveranciers.
 

Leren, vertrouwen en experimenteren

Het succes van vernieuwing hangt volgens Watson uiteindelijk dus af van het samen leren, vertrouwen opbouwen en innoveren over de grenzen van sectoren heen. Ze spoort deelnemers aan te blijven experimenteren, te leren van fouten én successen met anderen te delen. Zo kan Nederland werk maken van toekomstbestendig bouwen, vernieuwend onderwijs en duurzame, inclusieve gebouwen, met de innovatieve mindset als kompas.

*** Dit artikel verscheen in het kader van het Innovatieprogramma Onderwijshuisvesting en is gebaseerd op de keynote-lezing van Yvette Watson, co-founder The 2B Collective en The PhiFactory. ***